Jarząbek, wbrew pozorom i wyobrażeniu większości polskich myśliwych, jest jednym z gatunków a największym areale występowania wśród wszystkich gatunków ptaków. Jego zachodnia granica występowania rozciąga się od zachodniej Europy, gdzie żyją odizolowane populacje górskie do Polski, gdzie znajduje się już zwarta granica biegnąca przez Karpaty wschodnia granicą naszego kraju przez Litwę, Łotwę Estonię i kraje skandynawskie. Wschodnia granica znajduje się natomiast na kontynencie Azjatyckim, w jego wschodniej części po Kamczatkę, Sachalin, Wyspy Japońskie i Półwysep Koreański. Jest to więc szeroki pas gdzie polowanie na jarząbki ma miejsce. Jeśli chodzi o europejską populację jarząbka, to ze względu na wzmożoną wycinkę lasów i kurczenie się większych kompleksów leśnych, dość mocno spada od początku XIX wieku.
W Polsce występuje w kilku miejscach. W Karpatach i Przedgórzu Karpackim, w większych kompleksach leśnych wschodniej Polski, w tym na Roztoczu w Puszczach: Białowieskiej, Knyszyńskiej i Augustowskiej. Występuje jeszcze nielicznie w Puszczy Świętokrzyskiej oraz w Sudetach. Na przełomie lat 80 i 90 XX wieku, jego liczebność szacowano na około 35 000 – 47 000 osobników. W obecnych czasach dzięki ulepszeniu technik inwentaryzacji, przyjmuje się, że w całej Polsce żyje około 70 000 osobników w populacji wiosennej i 90 000 osobników w populacji jesiennej.
Jarząbek jako najmniejszy z kuraków leśnych jest typowym gatunkiem zamieszkującym zwarte i duże kompleksy leśne. Na kontynencie Europejskim występuje szczególnie na nizinach oraz w górach do wysokości 2000 m n.p.m. Jarząbki preferują lasy iglaste, ale również zamieszkują lasy mieszane i czysto liściaste. Warto o tym pamietać przy polowanie na jarząbki. Ponadto trzeba dodać, że pomimo tego, że występują w lasach iglastych to i tak na ich terenie wyszukują miejsca, w których rosną liściaste gatunki takie jak leszczyna, olcha czy brzoza.
Zimą bowiem jarząbki przede wszystkim konsumują pędy wyżej wymienionych gatunków. Zwłaszcza zamiłowanie do leszczyny zostało zakodowane w niemieckiej nazwie jarząbka, czyli Haselhuhn, co oznacza dosłownie leszczynowy kogut. Jarząbki często lubią przebywać na terenach podmokłych, przy ciekach wodnych jak potoki i rzeki, ale również przy stawach i jeziorkach. W pokarmie jarząbków przeważa dieta roślinna w postaci młodych pędów krzewów i drzew, liście, kwiaty, owoce i nasiona. W porze letniej uzupełnia dietę owadami takimi jak, mrówki i ich larwy, mniejsze chrząszcze, gąsienice motyli, pajęczaki itp. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, jarząbek jest najmniejszym w Polsce gatunkiem wśród kuraków leśnych. Posiada bardzo słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Masa ciała dorosłych osobników waha się między 0,32 a 0,40kg, czyli mniej więcej podobnie jak u kuropatwy. Zasadniczą różnicą odróżniającą z dalszej odległości oba gatunki jest dłuższy ogon w przypadku jarząbka.
Jest też bardziej ubarwiony niż kuropatwa. Nad okiem, zwanym w języku łowieckim „ziernikiem” u jarząbka występuje pasek lekko czerwonawej skóry zwany „różą”. Nie jest on tak widoczny jak u cietrzewia, ale jest. Ponadto jarząbek w momencie podenerwowania lub zaciekawienia stawia na głowie piórka ułożone w charakterystyczny czubek. Jarząbki są ptakami osiadłymi. W zależności od pór roku raz żyją w parach a raz pojedynczo. Jarząbek jest gatunkiem monogamicznym. W jesieni, kiedy rozpadają się po lęgach grupy rodzinne, podczas toków pozornych, samce ustalają swoje terytoria i wtedy tworzą pary z samicami. Para przebywa razem przez cały czas i w dzień i w nocy. Jarząbki są ptakami o aktywności dziennej. Najbardziej aktywne są rankiem od wschodu słońca do godziny, dwóch po wschodzie słońca oraz późnym popołudniem. Pamietajmy o tym przy polowaniu na jarząbki. Przeważnie nocują na drzewach. Zimą podobnie jak cietrzewie, podczas opadów śniegu potrafią się zaśnieżać i w jamkach przebywać nawet kilka dni.
Jarząbki są ptakami bardzo płochliwymi i ostrożnymi. Posiadają świetnie rozwinięte zmysły słuchu i wzroku. Spłoszone podrywają się do lotu z charakterystycznym „burknięciem”. To ważne przy polowanie na jarząbki. Jest to efekt dźwiękowy szybkiego machania skrzydłami w pierwszej fazie lotu. Podczas szybkiego ślizgowego lotu świetnie manewrują pomiędzy drzewami i krzewami. Lot przeważnie trwa bardzo krótko i kończy się najczęściej lądowaniem na ziemi i szybkim wyciekaniem na pewna odległość zanim dany osobnik zupełnie się zatrzyma. Czasem jednak jarząbek kończy swój lot na drzewie. Przeważnie ląduje na gałęzi mniej więcej 3-5 metrów nad ziemią. Najczęściej siada na takiej gałęzi, która znajduje się po przeciwnej stronie pnia niż intruz, który go zaniepokoił. Siedzą w ten sposób zasłania się pniem drzewa w 90% i obserwuje sytuację wystawiając zza pnia samą głowę.
Kiedy żeruje sobie na drzewach skubiąc ich pąki czy liście, bardzo często lubi spacerować po długich gałęziach dębów czy buków. Podczas okresu godowego, który zaczyna się w marcu i trwa przeważnie do końca kwietnia, samce nawołują się bardzo wysokim sykliwym gwizdem, przypominającym trochę głos sikorki bogatki. Podczas konfrontacji zachowują się jak większość kuraków leśnych. Podlatują do siebie, przeganiają się wzajemnie a nierzadko dochodzi do walk. Często też słychać furkot skrzydeł co również jest elementem godowych rytuałów. W jesieni podczas tak zwanych pozornych toków, kiedy jarząbki łączą się w pary, rytuał jest podobny, lecz nie dochodzi wtedy do kopulacji z samicami a jedynie do interakcji między samcami.
Samica jarząbka zwana kurą zakłada gniazdu w zagłębieniu na ziemi. Gniazdo to ma zazwyczaj około 20 cm średnicy i jest wyścielone trawą, liśćmi i drobnymi gałązkami. Samica składa jaja w odstępie co 1-2 dni przeważnie w kwietniu. Zdarza się jednak, że powtarza lęgi, jeśli straci w jakiś sposób pierwszy lęg. Przeważnie składa między 5-14 jaj, które wysiaduje przez okres 23-27 dni. Młode wykluwają się w niewielkich odstępach czasu i po 24 godzinach zostają wyprowadzone z gniazda. Młode potrafią już podlatywać na krótkich dystansach po 15-20 dniach. Po upływie około 3 miesięcy opuszczają matkę. Dojrzałość płciową osiągają w pierwszym roku życia. Długość życia jarząbków to około 5-6 lat. Najdłużej żyjącym udokumentowanym przykładem był zaobrączkowany osobnik, który osiągnął wiek 7 lat i 3 miesięcy.
Jeśli chodzi o polowania na jarząbki to okres, w którym możemy polować zaczyna się 1 września a kończy 30 listopada. Obejmuje on jedynie okres tak zwanych toków pozornych często przypadających na przełom września i października. Czasem, kiedy w listopadzie jest ciepło, to toki pozorne można zaobserwować nawet w drugiej połowie tego miesiąca. Jedyną skuteczną metodą polowań na jarząbki jest metoda wabienia. Czasem jedynie podczas polowań zbiorowych na inną zwierzynę przypadkowo można strzelić tego ptaka. Jednak zdarza się to tak rzadko, że praktycznie graniczy z cudem.
Metoda wabienia polega na naśladowaniu głosu koguta jarząbka. Jest to niezbyt skomplikowany głos o bardzo wysokich rejestrach tonu. Wabimy na specjalnie skonstruowanych wabikach. Produkuje je kilka firm w Europie a także w azjatyckiej części Rosji. Przeważnie są konstrukcje metalowe, które dzięki swoim właściwością nadają dźwiękowi odpowiednie brzmienie. Klasyczne wabiki od dawna robione były z kości piszczelowej zająca lub bażanta. Teraz w dzisiejszych czasach już rzadko się je spotyka. Świetne wabiki produkują Rosjanie. Wyrabiane przez mistrzów sztuki złotniczej z czystego srebra charakteryzują się najlepszym dźwięcznym metalicznym brzmieniem. Niektóre, te najtańsze robione są plastiku. Choć wcale są gorsze pod względem skuteczności podczas wabienia.
Najlepsze efekty, jeśli chodzi o wabienie jarząbków przynosi nam słoneczny i bezwietrzny poranek. Przed wschodem słońca nie warto zaczynać. Kiedy słońce już się wyłoni zza horyzontu należy nadsłuchiwać spacerując wolno przez las nawoływania kogutów jarząbka. Do tego celu potrzebna jest wiedza pozwalająca nam na identyfikację głosu tego ptaka. Najlepiej zająć miejsce na trochę rzadszym lesie, tak żeby widoczność była dobra na oddanie strzału, czyli 25-40 m. Zaczynamy wabić jednocześnie nasłuchując czy dany osobnik się nam również odzywa. Bacznie obserwujemy zarówno ziemię jak i okoliczne drzewa. Jeśli wyląduje na ziemi nie jest to dobrze słyszalne za to lepiej go widać i słychać. Gdy wyląduje na gałęzi drzewa, wtedy lepiej słychać łopot skrzydeł podczas lądowania. Jak zasiądzie na gałęzi wtedy już go na słuch nie zlokalizujemy, ponieważ przeważnie siedzi nieruchomo. Sam nasłuchuje lub patrzy za konkurentem, który go wabił.
Trzeba ogólnie znać jego zwyczaje i jego różnego rodzaju zachowania, ponieważ przede wszystkim one gwarantują na połowę sukcesu. Wabimy co kilka minut, za każdym razem nasłuchując czy przypadkiem jarząbek się nie zbliża lub sam nie wabi. Samo złożenie do strzału musi być błyskawiczne, ponieważ jarząbek jest tak szybkim i zwinnym ptakiem, że w ciągu ułamka sekundy wystartuje. I można wtedy nie zdążyć nawet przymierzyć z broni. Do jarząbków strzelamy oczywiście z broni śrutowej ze śrutu nr 6-7. Musi pamiętać też, że jarząbek jest jednym z wyjątków, więc możemy strzelać do siedzącego na ziemi lub gałęzi. Pięknie wygląda trofeum spreparowanego w całości jarząbka z otwartym wachlarzem. Jeśli chodzi zaś o kulinarne aspekty tego gatunku to z całą stanowczością trzeba powiedzieć, że jest najsmaczniejszy z wszystkich kuraków. (Bonasa bonasia)
Musisz się zalogować
Zaloguj sięZarejestruj się, aby zapisywać ulubione produkty.
Zaloguj sięPlease sign in first.
Zaloguj się
